پریان در اندیشه های ایرانی و اسلامی(بخش نخست)
تو این را دروغ و فسانه مخوان ..... به یک سان روش در زمانه مدان
کزو هرچه اندر خورد با خرد ...... دگر بر ره رمز معنی برد
پریان در اندیشه ایرانیان
واژه شناسی :
پئیتاره :
در پهلوی پتیارک و در اوستا پئیتاره به معنی نکبت و آفت و زشتی است و بسا از آن دیو و غول اراده شده است. فردوسی بزرگ گوید:
جهانی بر آن جنگ نظاره بود .......... که آن اژدها طُرفه پتیاره بود
در اصطلاح پارسی نیز برای اشخاص بد عمل و زن بدکار به کار میرود. در بند هفتم اَردیبهشت یشت آمده:« نا خوشیها فرار کیند، مرگ بگریز، پتیاره ها فرار کنید و......»
پَئیتیش :
دیوی است بر ضد آنچه نیک است ؛یا به عبارت دیگر قوه ای است اهریمنی که برای تباه کردن جهان در مقابل هرچیز نیک چیزی زشت پدید میآورد.(وندیداد)
پئیری مئیتی :
به مفنای اندیشه بد و خیال فاسد و بی اساس و نیز به معنی دیو میباشد. جز اول آن پئیری به معنی پری است . در اَردیبهشت یشت آمده است که سرودن نماز اَئیریامن ،که بزرگترین کلام ایزدی است .تمام خرد خبیث و همه جادوان و پریها را بر اندازد.
پئیری ، پئیریکا :
پری در اوستا به همان معناست که در پارسی به کار میبریم و آن عبارت است از یک موجود لطیف و بسیار زیبا.
دیوان و نیروهای شر :
اوستا و سایر متون مذهبی آئین زرتشت ،به توصیف دیوان ،موجودات اوستایی و پهلوانان پرداخته که بهترین گیرشگاه یشتهاست که در آن از موجودات افسانه ای چون پریان و نیز پهلوانان اسطوره ای مانند جم (جمشید) سخن به میان آمده است.
در دنیای ایران باستان دو نوع نیروی شر متداول بوده است: آنهایی که مستقیما به پیکر انسانها حمله میبردند و آنهایی که در اطاف انسانها پرسه میزدند و در انتظار فرصتی بودند تا به آنها و محصولات و دامهایشان آسیب برسانند.
موجودات شر به طور کلی یاتو نامیده میشدند، ولی این واژه برای دشمنان آنها نیز به کار میرفت کسانی که قادر بودند با شر و قدرتش بجنگند.اینها ساحران و جادوگران بودند.
این اندیشه که جاوگران و ساحران تنها این توانایی را دارند به آیین قبل زرتشت یعنی میترائیسم و بودا برمیگردد که مردم به اصطلاح زیر سایه و امان آنها میزیستند .اما با آمدن آیین زرتشت کم کم محبوبیت خود را از دست دادند و به جمع نیروهای اهریمنی پیوستند. دیو اصطلاحی است که ریشه در واژه باستانی دِوا دارد این واژه در اوستا نیز دَاِوَ آمده است که معنی آن خدا و یا خدای دروغین است.در میان موجودات اهریمنی نیروی شرور دیگری بودند که پئیریکا نامیده میشدند،پارسی جدید آن پری و لاتین آن فری است. ایرن گروه شبها یشترین فعالبیت را داشتند و شخصیت آنها شبیه به جادوگران بود.پریان به هیات های مختلف ظاهر میشدند: به عنوان مثال میتوانستند به شکل موش یا ستاره دنباله دار در بیایند.به همبن دلیل است که گاه در سروده های اوستایی همچون یشتها و وندیداد به موجودات زیان آور (موش) نفرین فرستاده شده و در مقابل حیوانات مفید مانند گاو، شتر وبه ویژه اسب ستوده شده و تا آنجا پیشرفته که ایرانیان نام خود را این حیوانات پیوند میزدند مانند آذر گشنسب (آذرگش اسب) و یا زرتشت(زر تشتر).
پریان گاه خود را زیبا میکردند تا انسانها را گمراه سازند و به آنها زیان برسانند ،در سنت پسین ایرانیان،غالبا زیبایی آنها ستایش شده است.بدترین دیو شرور روح مادینه نئوش (با نَسو در یشتها برابر است) بود که در آیین نوین یعنی مَزدیسنا به شکل یک مگس توصیف شده استکه سرچشمه همه سر ها است.او به آن دسته از موجودات تعلق دارد که زرتشت در مزدیسنا و گاتها از آنها به عنوان دروگ (دروج)و یا دروغگویان بد عمل نام برده است همانگونه که درزادسپرم آمده است «و او(تیر) با دروج مینوی ستیز کند و وضیفه او زدن و سوزاندن پری پیکانی است که از دریا برآیند و پوشش مادی دارندو...» .یکی از دشمنان دیوان و جادوگران الهه روشنایی میترا است که مسئولیت از بین بردن نیرو های شر را بر عهده دارد.
شر پریان و یا جادوگران در اسطوره ایرانی اَشاوَهیشتا(اَردیبهشت) نیز بیان شده است.هنگامی که اَردیبهشت به دفع از مردم به مبارزه با جادوگران برمیخیزد جادوگران برای دفع شر آردیبهشت حیله ای میاندیشند .یکی از جادوگران به صورت زنی زیباروی در آمده سعی در گمراه ساختن اَردیبهشت را دارد ما حیله آنان به یاری یکی از پهلوانان ایرانی نقش بر آب میشود.
در بخش دیگر یشتها بنام تیر یشت آمده« تشتر ،ستاره شکوهمند را میستاییم که بر پریان چیره گردد.هنگامی که پریان در دریای فراخکرت در پیکر ستاره گان دنباله دار ،میان زمین و آسمان پرتاب شوند،تشتر پریان را در هم شکند.»
در اینجا به غیر از میترا (الهه نور) ،تیتشر (تیشتریه) که ایزد باران است در مقابله با پریان بلند میشود تا آنان را شکست داده و از دریای افسانه فراخکرت محافظت میکند. برخلاف آن در اسلام تیشتر با نام میکائیل بیان شده که هیچگونه دشمنی با پریان ندارد.توضیح آن در بخش اسلام امده است.
اگر در تیریشت و دیگر وشته های اوستایی ،پریان دارای کرداری اهریمنی هستند،در شاهنامه با دیدگاهی وارونه روبه رو میشویم:
یکایک بیامد خجسته سروش .......... بسان پری پلنگینه پوش
بگفتش به راز این سخن با پدر.......... که دشمن چه سازد همی با پسر
پیوستگی پلنگ با پری و دیو را در سروده دیگر فردوسی میتوان دید:
چگویم که این بچه دیو کیست .......... پلنگ دورنگست یا خود پریست
در اینجا سروش به معنی ندا و آوایی ایزدی و مقدس است چنانکه در جای دیگر از شاهنامه آمده است:
فروهشته از مشک تا پای موی ........ به کردار هور بهشتیش روی
سروشی بُداو آمده از بهشت .......... که تا بازگوید بد و خوب و زشت
سوی مهتر آمد بسان پری .......... نهانش بیاموخت افسونگری
در بندهش از زن تبهکاری به نام جهی سخن میرود که اهریمن را به رویارویی با جان اهورا بر میانگیزاند در ترجمه بخشی از روایت پهلوی که در باره رستاخیز میباشد جهی به ابر و مگس سیاه همانند شده است.در زادسپرم از نبرد جهی و دیوان با ایزدان ،درفرجام جهان یاد شده است . نشانه ای دیگر از جهی را در نوشته هایی هندی به نام پران میتوان یافت .در اینجا جهی را به گونه چهایا میبینیم:
«یم(جم) پای خود را بلند کرد تا چهایا ،خدمتکار پدرش را بزند اما چهایا وی را نفرین کرد و پایش مجروح گشت.»
پریان در اندیشه های ایرانی غالبا جز نیروهای اهریمنی بیان شده اند در داستان رستم و اسفندیار هرکدام در خان چهارم با یک زن جادوگر رو به رو میشوند که سیما و اندامی زیبا دارد ،ولی پس از رسوا شدنش به شکل گنده پیرزنی زشت در میآید.
posted by شارمین مهرآذر @ 9:34 PM,
0 Comments:
other points
بخشهای وبلاگ
John lives in Toronto and is a freelance illustrator and a designer/animator for CHUM Television. He writes about , design, and visual culture under the pseudonym Robot Johnny
مهمترین لینکها و سایتها
Claire Robertson is an illustrator and toy from Melbourne, Australia. While her illustration clients have included The New York Public Library, Scholastic and Cambridge University Press, it’s her blog Loobylu.com that brings her the most joy and which has attracted the most attention with rave reviews in the Wall Street Journal, WIRED Magazine and The Guardian.
About This Blog
Contact Us
This is an open source template, which means that you are free to use it in any way you want to without any obligations. If you decide to use this template, I kindly ask you to leave the "Design by Andreas Viklund" link in the footer. I am also interested in seeing how my templates are used, so feel free to send me an e-mail with a link to your page. If you want more templates to choose from, check out the sites in the "Favorite links" menu to the right!
به ایران بیاندیش آزادی در دستان ماست
